Search Article

Gerek Kur’an-ı Kerim, gerekse farklı konularda özenli kitaplar hazırlanmasıyla bugün kitap sanatları olarak bilinen orta ve üst seviye yazmalarda uygulanan sanatlar ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Kitap sanatları adı üstünde bir kitap üzerinde uygulanan sanatlardır. Sanat tarihi araştırmalarında Türk kitap sanatları denildiğinde ise özgün bir yazma eser üzerinde görülen ya da uygulanan sanatlar kastedilmektedir. Bu sanatlar hat sanatı, tezhip sanatı, tasvir yani minyatür sanatı, ebru sanatı, cilt sanatı katı’ sanatı şeklinde sıralanabilir. Kendi aralarında özel kaidelere bağlı usul ve terkiplerle hazırlanan malzemeler yine bu usul ve kaidelerle oluşturulan istif ve kompozisyonlarla birleşip nakkaş ve müzehhiplerin eliyle enfes sanat eserlerine dönüşürler. Çağın ilerlemesiyle yaşanan global adaptasyon sorunu dünyada her alanda olduğu gibi sanat dallarında da kendini göstermektedir. Örneğin harf inkılabı ile hat sanatının veya matbaanın kullanıma başlanılması ile tüm kitap sanatları dallarının yaşadığı farklılıklar gibi. Bu çalışmada Türk Kitap Sanatları hakkında kısaca bilgiler verildikten sonra günümüz teknolojik düzen ve gereksinimlere uygun olarak güncellemer veya yapılması gerekenler hakkında öneriler verilecektir.

Türk sanat tarihimiz açasından halen sanatsal ve toplumsal kimliği tartışılmaktadır. Yüzyıllar içindeki değişim neticesinde, ortaya çıkan yeni ekoller ve zirveye oturan sanatçılar hep bu devamlılığı sağlayan itici güç olmuşlardır. Toplumumuz sürekli, yenilik ve gelenek seçimiyle karşı karşıya getirilmiş, geleneğin içinde barındırdığı dinamizm hep gözardı edilmiştir. Genç nesillerin ise, içinde varoldukları zaman dilimine ayak uydurmaları son derece doğal bir süreçtir. Oysa bizi biz yapan şeylerin, kendi medeniyetimizin üzerimize sinen kokusu, bıraktığı derin izler olduğunu asla unutmazsak, eğitimin de sadece okuldaki eğitimden ibaret olmadığını kavrarız. Özelde tezhib sanatımız açısından konuyu ele aldığımızda, kaçınılmaz bir süreç olan değişimle barışık olmaktan, korkmamamalıyız.

Geleneksel Türk Süsleme Sanatlarımızın önemli bir unsuru kitap sanatlarıdır. Kitaba gösterilen ehemmiyet kitap sanatlarını oluşturmuştur. Kitap sanatlarının merkezi ise Kur’an-ı Kerim’dir. İslam medeniyetinde Kur’an-ı Kerim’e gösterilen saygının sonucu onu en güzel şekilde bezeme isteği ve heyecanı tezhip sanatının gelişmesine vesile olmuştur. Bu sebeple tezhip sanatı, kitap sanatlarının özellikle Kur’an-ı Kerim tezyinatı açısından büyük önem taşır. Bizler için kültürel bir miras olan yazma eserlerin önemi gerek Türkiye’de gerek ise dünyanın dört bir yanına dağılmış değeri ölçülemez el yazması eserlerden anlaşılmaktadır. Bu el yazmalarının en dikkat çekici kısımları şüphesiz tezhipleridir. Geçmişteki sanat anlayışını ve üslubunu anlamak, bu anlayışı geçmiş ve gelecek nesiller arasında köprü olmasını sağlamak açısından yazma eserler çok önemlidir. Nesilden nesile aktarılan ve kültür tarihimizin en önemli hazinelerinden olan el yazmaları kütüphaneler, müzeler ve koleksiyonerler tarafından çok iyi muhafaza edilmektedir. Fransa Ulusal Kütüphanesinde el yazmaları bölümünde bulunan 7319 numaralı mushafın tezhiplerinin incelenmesi, süsleme özelliklerinin açıklanması, motif ve desen analizlerinin yapılması makalenin konusu olarak belirlenmiştir. Çalışmada vurgulanmak istenen kısımlar fotoğraflarla desteklenmiş ve bu kısımların çizimleri yapılmıştır.

Araştırma için Mevlana Müzesi’nde bulunan XIII. yüzyıla ait Kur’an-ı Kerimlerden yola çıkılarak tezhip sanatının tarihi gelişimi, eserlerin yapım teknikleri, kullanılan malzeme ve desen özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma için Abdülbaki Gölpınarlı’nın Mevlana Müzesi Müzelik Yazma Kitaplar Kataloğu’nda bulunan 50 adet Kur’an-ı Kerim kütüphanede dijital ortamda incelenmiştir. Araştırma ve eser tespiti aşamasında katalogda yer alan Kur’an-ı Kerimlerin katalogdaki bilgilerle zaman zaman uyuşmadığı tespit edilmiş, bu nedenle XIII. yüzyıla ait olabileceği düşünülen eserlerin dijitallerine tek tek bakılma ihtiyacı duyulmuştur. Çalışmaya konu olan Kur’an-ı Kerimlerdeki tezhip üslubu kendinden önceki dönemlerde uygulanan bezeme örneklerinden zamanla farklı bir karaktere büründüğü, köklerinden uzaklaşmadan yeni üsluplar ve beğeniler ortaya koyduğu için önemlidir. Çizimlerle desteklenen çalışma; değerlendirme ve analizlerin sayesinde , eserlerin dönem özelliklerini detaylarıyla kavrayabilme, tezhip sanatının XIII. yüzyıldaki durumu ve zenginliğini ortaya koyma noktasında önemlidir.Sonuç olarak çağdaşı olan Memlüklerin sanat anlayışına yakın bir o kadar da karakteristik özelliği olan Kur’an-ı Kerimler tezhip sanatı açısından incelenmiştir.

Necmettin Erbakan Üniversitesi (NEÜ) Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Geleneğimiz Geleceğimiz Ve Ustalarımız Sempozyumu 02 Kasım 2021 günü Fahri Doktora Takdim Töreni ile başlamış ve 03-05 Kasım 2021 tarihleri arasında Sempozyum, Çalıştay ve Sergi olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmiş, yer olarak Konya Karatay Termal Tatil köyü’ün de düzenlenmiştir.

Sempozyum düzenleme kurulu;

•Prof. Dr. Muhiddin OKUMUŞLAR - Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Geleneksel Sanatlar Uygulama ve Araştırma Merkezi

•Prof. Dr. Dicle AYDIN  - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi Dekanı

•Doç. Dr. Ali Fuat BAYSAL - Başkan, Necmettin Erbakan Üniversitesi Geleneksel Sanatlar Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü

•Osman CİĞER - Karatay Belediye Başkan Yardımcısı

•Bekir Şahin ( Konya Yazma Eserler Bölge Müdürü )

•Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem ÖNKOL ERTUNÇ - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi

•Dr. Öğr. Üyesi Çetin ÖZTÜRK - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi

•Öğr. Gör. A. Zehra SAYIN - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi

•Öğr. Gör. Rıdvan AK - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi

•Öğr. Gör. Şerife ÇAKIR - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi